SZWO

SZWO to substancje chemiczne, które są pochodnymi węglowodorów alifatycznych (metanu, etanu i propanu) zawierającymi atomy chloru lub/i bromu oraz najczęściej także fluoru i wykazują potencjał niszczenia ozonu (ang. Ozone depleting potential – ODP).

SZWO kontrolowane obecnie przez Protokół Montrealski dzielą się na następujące grupy:

→ całkowicie podstawione chlorofluorowęglowodory (z ang. chlorofluorocarbons – CFC)

→ całkowicie podstawione bromofluoro- i bromochlorofluorowęglowodory (halony)

→ częściowo podstawione chlorofluorowęglowodory (inaczej: wodorochlorofluoroweglowodory (z ang. hydrochlorofluorocarbons – HCFC)

→ częściowo podstawione bromofluorowęglowodory (inaczej: wodorobromofluorowęglowodory (z ang. hydrobromofluorocarbons – HBFC)

→ tetrachlorek węgla (CCl₄)

→ 1,1,1-trichloroetan (CCl₃CH₃) (inaczej: metylochloroform)

→ bromochlorometan (CH₂BrCl)

→ bromometan (CH₃Br) (inaczej: bromek metylu)

Substancje kontrolowane

SZWO będące substancjami kontrolowanymi przez Protokół Montrealski (PM) zostały w PM podzielone na “Aneksy” i “Grupy” w następujący sposób:

Aneks	Grupa	Substancje
A	I	CFC podstawowe, czyli CFC-11, CFC-12, CFC-113, CFC-114, CFC-115
A	II	Halony 1211, 1301, 2402
B	I	Pozostałe CFCs wymienione w PM
B	II	Tetrachlorek węgla
B	III	1,1,1-trichloroetan
C	I	HCFC
C	II	HBFC
C	III	Bromochlorometam
E	V	Bromek metylu

Uwaga!

Zgodnie z definicją substancji kontrolowanej zawartą w PM kontroli w ramach PM podlegają także substancje zawarte w mieszaninach. Definicja substancji kontrolowanej znajduje się też w Rozporządzeniu (WE) nr 1005/2009 Parlamentu Europejskiego i Rady. Podział substancji kontrolowanych na grupy w Rozporządzeniu (WE) nr 1005/2009 jest inny, niż w PM.

Nowe Substancje – od 1 stycznia 2010

Od 1 stycznia 2010 weszło w życie Rozporządzenie (WE) nr 1005/2009, w którym prócz substancji kontrolowanych przez PM (wymienionych w załączniku I) zostały dodane nowe substancje zubożające warstwę ozonową (wymienione w załączniku II do tego rozporządzenia).

Nowe substancje oznaczają substancje wymienione w załączniku II Rozporządzenia (WE) nr 1005/2009, występujące samodzielnie lub w mieszaninach, zarówno pierwotne, jak i odzyskane, poddane recyklingowi lub zregenerowane.

Załącznik II Część A: Substancje ograniczone na mocy art. 24 ust. 1 Rozporządzenia (WE) 1005/2009

Substancja		ODP¹⁾ – Potencjał niszczenia ozonu
CBr₂F₂	Halon 1202 Dibromodifluorometan	1,25

Załącznik II Część B: Substancje podlegające obowiązkowi sprawozdawczemu na mocy art. 27 Rozporządzenia (WE) 1005/2009

Substancja		ODP¹⁾ – Potencjał niszczenia ozonu
C₃H₇Br	HBC 280 B1 / n-PB 1-Bromopropan (bromek n-propylu)	0,02-0,10
C₂H₅Br	HBC 160 B1 / EtBr Bromoetan (bromek etylu)	0,1-0,2
CF₃I	FIC 013 I1 / TFIM Trifluorojodometan	0,01-0,02
CH₃Cl	HCC 040 / MC Chlorometan (chlorek metylu)	0,02

^{1) Wymienione wielkości potencjału niszczenia ozonu są wielkościami szacunkowymi opartymi na istniejącej wiedzy oraz podlegają okresowej ocenie i zmianom w świetle decyzji podejmowanych przez Strony Protokołu Montrealskiego.}

Zamienniki SZWO

W związku ze stopniowym wycofywaniem SZWO ze stosowania wynikającym z postanowień PM zaistniała potrzeba ich zastąpienia. Obecnie na rynku dostępnych jest wiele zamienników SZWO, najważniejsze z nich, to:

– substancje z grupy HFC i PFC (wodorofluorowęglowodory i perfluorowęglowodory)
– substancje z grupy HC (węglowodory).

Substancje należące do tych grup nie zawierają chloru ani bromu, a więc nie zubożają warstwy ozonowej. Tym niemniej, substancje z grupy HFC i PFC są to gazy cieplarniane (F-GAZY) o bardzo wysokim współczynniku globalnego ocieplenia (GWP) i dlatego obecnie preferuje się, tam gdzie jest to możliwe, stosowanie zamiast SZWO węglowodorów, a nie HFC lub PFC. Zastosowanie węglowodorów jest jednak ograniczone, gdyż są one łatwopalne. Oprócz HFC, PFC i węglowodorów wykorzystuje się w niektórych zastosowaniach jako zamienniki SZWO także inne substancje, np. dwutlenek węgla lub amoniak: nienasycone HFCs (HFOs) jako czynniki chłodnicze, perchloroetylen jako rozpuszczalnik czy fosforowodór jako fumigant w rolnictwie i przetwórstwie żywności do odkażania produktów i obiektów.

W Tabeli poniżej zestawiono najczęściej stosowane zamienniki najbardziej popularnych SZWO.

Tabela: Zamienniki SZWO

SZWO	Zastosowanie	Zamienniki
CFCs, HCFCs	Czynniki chłodnicze	HFC, HFOs, węglowodory, dwutlenek węgla, amoniak
CFCs, HCFCs	Środki spieniające	HFC, HFOs, węglowodory, dwutlenek węgla
CFCs, HCFCs, tetrachlorek węgla, 1,1,1-trichloroetan, bromochlorometan	Rozpuszczalniki, środki myjące	HFC, PFC, HFOs, fluorowane etery, perchloroetylen, węglowodory
Halony, HCFCs	Środki gaśnicze	HFC, PFC, dwutlenek węgla, mgła wodna, proszki gaśnicze, gazy obojętne
Bromek metylu	Fumigacja gleby, obiektów i produktów	Alternatywy chemiczne (PH3, metam sodowy, dazomet, fluorek sulfurylu*) i nie-chemiczne (ogrzewanie, chłodzenie, substraty gleby)
CFCs, HCFCs	Propelenty (gazy pędne) w aerozolach i spray’ach	HFCs, HFOs, węglowodory, etery

^{* dotychczas nie zatwierdzony do stosowania w Polsce}

Należy podkreślić, że substancje HFCs i PFCs są gazami cieplarnianymi o bardzo wysokim współczynniku ocieplenia globalnego (GWP) i obecnie na forum Konwencji Klimatycznej i Protokołu Montrealskiego toczy się dyskusja nad ewentualnym wprowadzeniem ograniczeń w odniesieniu do substancji HFCs. Ograniczenia takie w odniesieniu do substancji HFC i PFC wprowadziła już Unia Europejska.
Wiele SZWO, np. substancje CFC i HCFC są również gazami cieplarnianymi o wysokim GWP, lecz z uwagi na to, że są kontrolowane przez PM nie zostały objęte Protokołem z Kioto.

Więcej informacji można znaleźć na stronach:

→ Na stronie Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ):

http://www.uneptie.org/ozonaction/information/tradenames/main.asp

→ Informacje odnośnie wycofywania HCFC

http://www.uneptie.org/ozonaction/topics/hcfc.asp

→ Na stronie Komisji Europejskiej –

http://ec.europa.eu/clima/policies/ozone/index_en.htm

→ Na stronie Agencji Ochrony Środowiska Stanów Zjednoczonych – EPA (U.S. Environmental Protection Agency) – http://www.epa.gov/Ozone/strathome.html

Konwencja Wiedeńska

Protokół Montrealski

Baza danych SZWO

Raportowanie

Licencje

Legislacja